برے برے کہ جیڑ اتگ۔اے آر داد

برے برے کہ جیڑ اتگ۔

اے آر داد

شئیر ءُ شئیری درشان ءَ بلوچی مزنیں زبانے، اشی ءَ ما دراہ منّیں۔ اگاں مہ منیّں میاریگ کنگ بہ ایں کہ بچارپلانی گوش ایت بلوچی ( پہ درشان ءُ درانگازی ءَ) کسانیں زبانے۔

ما ھمے ترس ءَ کہ کسے شگانے مجنت، وتی نیستی ءَ پہ ھست کنگ ءَ ھزار نیمون سازیں بلّے کہ توری ھستی ءِ بامءَ جورکاں داتگ۔ وتءَ کلاگ گرگ ءُ نابود گوشگ راست گوشی ءِ ربیتے باید اشی ءَ ڈالچار کنگ مہ بیت۔من برے برے ھیال کناں کہ اتا شاد ءِ لاچاری چی بیتگ کہ آئیءَ پہ وتی شئیری درشان ءَ گالبند سازی کتگ ، زاناں بلوچی ءَ پیشءَ اے گالبند نہ بوتگ انت ؟ ۔ “سیری جنوزان ” ءِ گالبند اتاءَ ھما کسانیں جنک ءَ پہ ساز اتگ کہ آئیءَ پیریں مردےءَ گوں سیر دیگ بیت۔

اے بس یک کسانیں مسالے اتا ءَ وتی نوکیں ھیالانی درشانی ءَ بازیں جوڑشت ءُ گالبند ساز اتگ۔ زاناں اے گالبند بلوچی ءَ نیست انت، پمیشکا آ لاچار بوتگ کہ تچک ءَ گپ ءِ گوشگ ءِ بدلءَ چوشیں کارے بکنت۔۔واھگی ( رومانی ) لچہ کاری ءِِ دو مزنیں نام ورزورتھ ءُ کولرج ءِ نیام ءَ اے ردءَ باز گپ ءُ تران بوتگ۔ ورزورتھ کلّگی زبان ءِ منوّگر بیتگ، بلے کولرج ءَ آئیءِ گپ نہ مّن اتگ ءُ ھمے گوشتگ کہ مزنیں درشانی ءَ پہ کلّگءُ کسانیں زبان بس نہ بیت۔ مہر ءُ دوستی، ایوکی ءُ جتائیءِ بنگپ ءِ سرءَ باز نویسگ ءِ نیمون ھمیش انت کہ اشاں پہ گوں ما لبز باز انت۔ اتاءَ کہ دور رَوَگی بیتگ آئیءَ اے بس نہ بیتگ، پمیشکا آئیءَ گالبند سازی کتگ۔اے گپ شموشگ مہ بیت کہ گالبند پہ اصطلاح ءَ سید ھاشمیءِ سازاتگین نہ انت ۔ سید ءَ پہ چہر ( استعارہ) ءَ گالبندءِ لبز کار مرد کتگ۔انچو باز شاعر پہ وتی درشانی ءَ جوڑشت ( ترکیب) سازیت اے اوں یک نیمونے پہ نوکیں درشانی ءُ مانا سازی ءِ۔ اے مدام دو زات ءِ تہ ءَ بیت۔ یکے پیش ءَ ھما زبان ءِ تہ ءَ ھست بیت، چوکہ ” آس ھپوگ ” انت، اشی ءَ ما ربیدگی گالبند ھم گوشت کنیں ۔ بزاں مردمے ( اتاشاد ءِ پراموش کتگیں ربیدگی گالبندانی کتاب ” بلوچی نامہ ” ءَ بچار ات ) دگرے ءِ یاھمسایگے ءِ لوگ ءَ چہ آسے بیار ایت ءُ وتی آس ءَ روک بکنت۔ چوکہ غالب ءِ ” جگر تشنہ ” ءِ جوڑشت انت۔ باز ءِ گوشگ ھمیش انت کہ اشیءَ مانا نیست ، ءُ باز ءِ گوشگ ھمیش انت اےجوڑشت پیشءَ چہ نہ فارسی ءَ ھست نہ اردوءَ ۔ ” کسی صاحب نےعلامہ کالی داس گپتا رضا کی طرف یہ قول منسوب کیا ہے کہ ” جگر تشنہ ” ( پھر مجھے دیدہ تر یاد آیا۔۔دل جگر تشنہ فریاد آیا۔) کوئی مستند ترکیب نہیں ہے، کیوں کہ فارسی لغت میں اس کا اندراج نہیں ملتا ۔” ( تفہیم غالب ، شمس الرحمن فاروقی ، تاکدیم 63 )

مزنیں زبان ءِ مردم پولکاری ءَ پد گپ جن انت۔ دب لٹ کنوکائی نیست ۔ یک دورے مزنیں ندکارے ءَ سید ھاشمی ءِ ” کریچ ءُ اگریچ” ءِ بابت ءَ نبشتگ ات کہ اے وتگڑیں لبز انت ، بلوچی ءَ اے نیست انت ، گڑا بشیر بیدار ءَ ( سید ھاشمی اکیڈمیءِ گچینی تاکبند برمش ءَ بچار ات) اے ردءَ نبشتانکے نبشتگ ات کہ سید ھاشمی وَ بندنی مردمے بیتگ بلے شما کوھستگ ءُ دشتءِ پھنات ءَ نشتگ ات ، کمیں پٹ ءُ پول کتیں ساربان ءُ شوانگے جست کتیں شما زانتگ ات کہ اے بے مانا ءُ وت گڈیں لبز نہ انت۔ نی فاروقی غالب ءِ جیڑہ چو گیشین ایت۔ “جگر تشنہ بمعنی ” مشتاق” کا اندراج مولوی محمد لاد کی ” موید الفضلا” میں موجود ہے۔ یہ لغت 1519 میں مرتب ہوا اور فارسی کے مستند لغات میں اسکا شمار ہے۔ پس یہ دعوئ کہ جگر تشنہ کسی فارسی لغت میں نہیں ملتا غلط ثابت ہوتا ہے۔ دوسری بات یہ ہے کہ جگر تشنہ کوئی انوکھی ترکیب نہیں ، یہ ” تشنہ جگر ” کی تقلیب ہے۔ اور تشنہ جگر کے معنی ” لغت نامہ دہخدا” میں حسب زیل ہے ” کسے کہ اشتیاق چیزے داشتہ باشد ، علاوہ ازیں ” برہان قاطع” میں تشنہ جگر ” کنایہ از اشتیاق ” بتایا گیا ہے۔” ( تفہیم غالب تاکدیم 63)۔۔

یک جوڑشتے ھما انت کہ آزبانءِ تہ ءَ پیشءَ نیست ۔ شاعر وتی سسّا ءُ ھیال ءَ گوں نوک ساز ایت ئے، آ اوں ایوک دل وشی ءُ شوک ءِ پدءَ اناں بلکیں مانا شاھگانی ءُ جتا لوٹ ءُ مرادے ءِ ھاترا ، چو کہ محمد حسین عنقا ءِ ” ماہکان باگ ” انت ۔ماہکان باگ بلوچانی گورا پیش ءَ نیست نہ اشی ءِ مانا ءُ بزانتے ماں بزانت بلدءَ نبشتگ۔ اشی ءِ مانا ھما انت کہ عنقا ءَ جیڑ اتگ۔( یکے توے کہ نیائے ماں ماھکان باگءَ ۔ یک سسی یے کہ لدءَ گشت پنوءَ پہ شپاد ) ۔ چوکہ اتاءِ جوڑشت انت کہ پیش ءَ نیست انت آئی ءِ وتی ساچشتی انت۔

جوڑشت جوڑینگءِ یک تلبے شاعرءَ ھمودءَ بیت کہ آنوکیں درشانی یے کنگ لوٹ ایت۔ اگاں آئیءِ ھیال ءِ درانگازی ، مہر ، بدوپائی انت آئیءَ دگہ سر سر جنگ نہ لوٹ ایت۔ کولرج ءَ پمیشکا گوشتگ کہ مزنیں ( ھیال ءُ سسّا ءِ ردءَ ) شاعرءَ آ زبان بس نہ بیت۔ شاعری ءَ وَ ھیر انت بلے ھمے کہ ما ردانک ءِ نیمگءَ چاریں گوش ئے گوں ما بازیں لبز ءُ گالبند نیست انت ۔ اگاں ھست انت یا بیتگ انت ، شموشگ بیتگ انت دگہ گپے۔ چو کہ شھزانتی ءُ تب زانتی ءِ سرءَ نویسگ گران انت کہ اشانی گالبند نیست انت۔ اے زانش بیدے گالبنداں سرجم ءُ برجمیں رنگے ءَ بیان نہ بنت۔ ۔ انچو جنس ءِ بیان انت ادءَ اوں ما بزگیں بلّے کہ اے انسانی ءُ بدنی جیڑھے، ما اوں ھمے رنگیں موسماں دچار کپیں بلے آلبز پہ لبزانک ءِ بیان ءَ سگگ بنت ۔ ؟

جاپانی ندکار ہاروکی مورا کامی ءِ گدار ” کافکا ماں تیاب لمبءَ ” ءِ جاھے ءَ رستاں دلءَ گوشت اشی ءِ سرءَ چمشانکے نبیسان ءُ اے بھرءَ رجانک کناں ” من وتی کوٹی ءَ کایاں ، رودپتر ءِ تہ ءَ سرجمیں روچءَ ھرچی کتگ آیاں نبشتگ کناں، واک مین ءِ سرءَ ریڈیو اشکناں، کمیں وانان ءُ پدا یازدہ بجءَ بتی ءَ کُشاں ۔ باز برءَ وپسگ ءَ چہ پیش مٹّے ھم جناں۔ (کافکا بر لب ساحل تاکدیم 104 ) بہ بکش ات کہ من جلق ءِ رجانک مُّٹ کت۔ من ءَ پہ اشی ءَ لبز نہ رست ۔ چو بیتگ ات ۔ اگاں من بہ گوشیتں من وتی نل دُشتگ ات ، یا چو میرا جیءَ ھیال من وتی سالونک کتگ ات۔ بچار سرجمیں ردے پہ یکیں جلق ءَ آرگ بوت۔ میرا جی ءَ ھمے کار وتی لچہ ” لب جوئبارے” تہ ءَ چو گوشتگ۔ ” بنسری ہاتھ میں لے کے میں گوالا بن جاؤں ۔” باید و ہمیش انت کہ گالبندے بوتیں داں کسے ءَ مہ گوشتیں مُٹ ادءَ وش نہ انت۔ ھیر اے وت مزنیں جستے کہ کجام لبز وش انت یا وش نہ انت۔ بلکیں پہ اشی ءَ لبزے بہ بیت درگیجگ لوٹ ایت۔ ھمے رنگ ءَ میلان کنڈیرا گدار ” وجود کی ناقابل برداشت لطافت ” ( The unbearble lightness of being) ءِ اے بھرءَ بچار ات۔ ” دوروچ ءَ پد آ آئیءِ گندگءَ اتک ، ھما روچ ءَ آیاں وپت ءُ واب ( جفتی کرنا) کت۔” تاکدیم 16 وپت واب سنگینے کارے ادءَ کارست ءَ ھمے رنگ ءَ پیش دارگ بیگ ءَ انت گوش ئے آ شدیکے ، چڑ کشتگ ئے ۔ نی وپت ءُ واب لس چیزے۔ ھمے رنگ ءَ چندیں دگہ جیڑہ انت کہ آیانی درشانی ءَ من سما کتگ کہ گوں ما لبز نیست یا وَ ما چیزءِ نیمگءَ اشارگ بہ کنیں یا درآمدیں زبانےءَ چہ بدل بزوریں یا گالبند سازی بہ کنیں ۔ دگہ چی بوت کنت۔