کراچی شناسی ءُ سیٹھ ناؤمل ءِ یاتانی دپتر.... چندن ساچ

کراچی شناسی ءُ سیٹھ ناؤمل ءِ یاتانی دپتر

چندن ساچ

من ناؤمل ہوت چند ءِ نام اولی رند ءَ تاکبند آج ءِ کراچی نمبرے ءَ دیستگ ات۔ منی حیالاں 2005 ءَ فیض احمد فیض کتابجاہ ءِ مستر حسن ایلیا ءَ آج ءِ دوئیں بُن بند من ءَ داتگ اتنت کہ ایشاں بوان ءُ آئی ءَ گوشتگ ات کہ اگاں کراچی ءَ پہمگ لوٹ ئے گڑاں آج ءِ کراچی نمبر ءِ وانگ اَلمّی اِنت۔ پدا من محمد عثمان دموہی ءِ کتاب کراچی تاریخ کے آئینے میں، ونت ایشی تہ ءَ ہم ناؤمل ہوت چند ءِ نام گون ات۔ (کراچی ءِ باروا آج ءِ کراچی نمبر، ناؤمل ہوت چند ءِ یاتانی دپتر، محمد عثمان دموہی ءُ گل حسن کلمتی ءِ کتاب سکیں شرّیں کتاب اَنت۔)
یکرندے کراچی یونیورسٹی ءَ سندھی ڈیپارٹمنٹ ءَ سندھ ءِ سرا دیوانے ات۔ اود ءَ ہم ناؤمل ہوت چند ءِ نام گوشاں کپت۔ سندھیاں وَ سندھی ءَ گپ جَت بَلے من اینچو پہم اِت کہ سندھیانی گیشتریں دانش ور ناؤمل ہوت چند ءِ سرا وش نہ اتنت۔
ناؤمل ہوت چند ءَ وتی یاتانی دپتر ءَ کراچی ءُ سندھ ءَ میر ءُ تالپورانی قصہ، قلات ءِ حان ءِ نا دزرسی ءِ قصہ، انگریز ءُ سندھ ءِ حاکمانی جنگ ءُ پدا سندھ ءِ حاکمانی پروش ورگ ءِ قصہ، ہندو ءُ مسلمانانی نیام ءَ ودی بوتگیں مذہبی جیڑہ، وتی کہول ءِ کاروبار ءِ قصہ، دریا ءِ راہ ءَ تجارت ءُ سوداگری ءِ قصہ، وتی پت سیٹھ ہوت چند ءِ مسلمانانی دست ءَ پہ زور بیگواہ کنگ ءُ دزگیری، دوازدہ روچانی بندیگی ءِ قصہ، پدا وتی بیر گیری ءُ انگریزانی کمک ءِ قصہ بیان کرتگ اَنت۔
“نور محمد ءَ منی نیمگ ءَ چارِت ءُ گوشت، سیٹھ ناؤمَل، تو وتی پت ءِ بیر شَرّی ءَ گپت اَنت۔ نوں گل ئے؟” پدا اِے گپ ءَ ناؤمل وت ہم جنت کہ من وتی پت ءِ بے عزتی ءِ بیر گپتگ ءُ انگریزانی کمک کرتگ۔
آئی ءَ اِے قصہ ہم آؤرتگ کہ ہندو ءُ مسلمانانی جنگ ءُ جیڑہ ءِ سبب چے بوتگ اَنت۔ کراچی ءِ راجدپتری نبیسی بہ بیت یا کہ بنداتی جاورحالانی باروا سرپدی، ناؤمل ہوت چند ءِ یاتانی دپتر ءِ وانگ المّی اِنت۔ مردم وتی جند ءُ کہول ءِ باروا کہ نبیسگ ءَ بیت، جاہے جاہے گیشی وَ کنت بَلے پدا ھم ناؤمَل ہوت چند ءِ یاتانی دپتر ءِ راجدپتری بستار وتی جاہ ءَ محکم اِنت۔
سیٹھ ناؤمل 1804 یا 1805 ءَ کراچی ءَ پیدا بوتگ۔ آئی ءِ پت مزنیں سوداگر ءُ کاروباری یے بیت پمیشکا آ کہ وتی دست ءِ چپ ءُ راست ءَ زانت گڑاں پت ءِ راہ ءَ گیپت۔ سیٹھ ہوت چند ءِ کاروبار مشکت ءَ بگر داں ہندوستان ءَ، تیاب دپی بازیں دمگاں بیت۔ 1835 ءَ ناؤمل گوں کرنل پوٹنجر ءَ نزینک بیت۔ آ کراچی ءَ انگریزاں مزنیں کمکے کنت، انگریز لشکر ءِ سندھ ءَ اِد ءَ اود ءَ رؤگ ءَ آیاں اشتر ءُ اپس دنت، وردن ءُ جاہ دنت۔ گوں انگریز لشکر ءَ وفا داری کنت، سندھ ءِ حاکمانی پرشت ءُ پروش بہ بیت یا تہی راز بہ بنت، دراھیں حالاں کرنل پوٹنجر ءَ دنت۔ چہ سندھ ءَ انگریز لشکر در کئیت دیم پہ اوگانستان ءَ رؤت۔ انگریز سندھ ءِ فتح کنگ ءَ پد ناؤمل ءَ مزنیں داد ءُ دھشتے دئینت۔
ڈاکٹر مبارک علی ءِ کتاب “سندھ خاموشی کی آواز” ءَ نبشتانکے ہوار اِنت۔ “کیا ناؤمَل غدار تھا” مبارک علی ءِ نبشتانک ءَ زانگ بیت کہ آ ناؤمَل ءَ میاربار نہ کنت۔ آ گوشیت کہ گوں ناؤمَل ءِ کہول ءَ سندھ ءِ حاکم ءُ اود ءَ نشتگیں مسلماناں زوراکی کرتگ۔ پمیشکا آئی ءَ وتی بیر گپتگ اَنت۔ مبارک علی آ زمانگ ءِ ہندوستان ءُ سندھ ءِ تہی پرشت ءُ پروش ءُ حاکمانی زوراکیاں ہم بیان کنت کہ ہندوستان ءُ سندھ ءِ حاکمانی زوال ءِ سبب بوتگ اَنت۔ مبارک علی گوشیت کہ سیٹھ ناؤمَل ءِ پت سیٹھ ہوت چند ءَ کہ مسلمان آوار جن اَنت گڑا آ وہد ءِ حاکم میر مراد علی بندات ءَ ہچ وڑیں گامگیج نہ زوریت۔ اے پہ ہندواں مزنیں جیڑھے بیت کہ سیٹھ ہوت چند ءِ کہول سکیں مزنیں شرف مندیں کہولے بیت ءُ آیانی اے وڑ ءَ کم شرفی ہندواں تَوریت۔ مبارک علی اِے ہم نبشتہ کنت کہ بازیں انچیں شاہدی است کہ مسلماناں سیٹھ ہوت چند ءِ بُرّک کرتگ۔ بَلے ناؤمَل ہوت چند وتی یاتانی دپتر ءَ اِے گپ ءَ رد کنت۔
بَلے اے یک راستی یے کہ ہوت چند سک تَورناکیں جاورانی دیمپان بیت ءُ دوازدہ روچ ءَ وردن نہ وارت۔ اِے وئیل ءَ پد سیٹھ ہوت چند چہ تہ ءَ پُرشیت ءُ وہدے میر مراد علی ءِ لوگ ءَ حیدر آباد ءَ آرگ بیت گڑاں حاکم سیٹھ ءَ جُست کنت کہ “نوں تئی واہگ چی اَنت؟ سیٹھ پسہ دنت کہ نوں من ءَ گوں دنیائی کاراں کار نیست، من وتی زند ءِ پش کپتگیں روچاں پہ فقیری گوازیناں” پدا داں دَہ سال ءَ سیٹھ ہوت چَند وت رؤت ءُ دراں ڈیھ بیت۔ ناؤمَل نبشتہ کنت کہ وہدے سندھ ءَ تالپورانی حاکمی ہلاس بیت ءُ منی پت سیٹھ ہوت چند واتر کراچی ءَ کیت گڑاں ہندو ءُ مسلمان ہزارانی کچ ءَ آئی ءِ وش اتکی ءَ رؤ اَنت ءُ بڈ ءَ کن اَنت ءُ لوگ ءَ کار اَنت ئِے۔
ناؤمل ہوت چند ءِ یاتانی دپتر ءُ سندھ ءِ آ زمانگ ءِ جاورانی بابتا کسے بوانیت گڑاں آ اِے درد ءَ سرپد بیت کہ ناؤمل ءَ گوں سندھ ءِ حاکماں پرچا بے وفائی کرتگ۔
لہتیں دانش ور اِے گپ ءَ جنت کہ اگاں ناؤمَل ءَ انگریزانی کمک مہ کرتیں گڑاں مروچی ہم سندھ بدحال ات ءُ ہندو حَراں سوار اتنت ءُ مسلمان اپساں۔ پیر علی محمد راشدی اِے باروا نبیس اِیت کہ ” اگاں ناؤمل ءَ غداری مہ کرتیں سندھی مسلمان مروچی ہم اپس ءُ اشتراں، ءُ ہندو حراں سوار اتنت” مبارک علی وتی نبشتانک ءَ نبشتہ کنت کہ ”انگریزانی آیگ ءَ پد سندھ نوکیں عَہد ءِ دروشم ءَ گیپت۔ اِے عَہد ءَ ریل کئیت، شوکیں سڑک اڈ کنگ بنت، پُہل بندگ بنت، میونسپل سسٹم ءُ وانگ جاہ اڈ کنگ بنت، ءُ سندھ کِشت ءُ کشاری ءَ ہم دیمروئی کنت“
بَلے بازیں سندھی انگت ناؤمَل ءَ غدار گوشیت ءُ گوش اَنت کہ ناؤمل ءَ گوں سندھ ءِ حاکماں بے وفائی کرتگ۔ آیاں بِلّ آکسفورڈ یونیورسٹی پریس وہدے 1986 ءَ کہ ناؤمل ءِ یاتانی دپتر ءِ دومی ایڈیشن ءَ شنگ کنت گڑاں بندات ءَ نبشتہ کنت کہ ناؤمل غدارے بوتگ۔
سیٹھ ناؤمَل غدارے اگاں ناں، بَلے سیٹھ ءِ یاتانی دپتر کراچی شناسی، انگریزانی سندھ ءَ آیگ ءُ سندھ ءِ جاورانی بابتا مزنیں سرپدی یے دنت۔ اگاں کسے کہ کراچی ءَ پہمگ لوٹیت پہ آئی ءَ ناؤمَل ءِ یاتانی دپتر مزنیں کمکے کنت۔
سیٹھ ناؤمَل ہوت چند 16 ستمبر 1878 ءَ ماں کراچی ءَ بیران بوتگ۔