جنگل ءِ سُرِندگ ءُ آھانی پھریزگ ءِ توجیل ... اصغرزہیر

جنگل ءِ سُرِندگ ءُ آھانی پھریزگ ءِ توجیل

اصغرزہیر

بلوچستان کوہ، تلار، ریکستگ، کور، دریا، جنگل، گیابان ءُ دگہ بازیں موسم ءُ مڈیانی ازگاریں سر زمین انت. قدرتی چمگ ءُ آپشان، کُمب ءُ کانیانی ہنکین انت. قدرتی کاہ ءُ پیش ءُ بوٹگانی دوار جاہ انت. قدرتی معدنیات ءُ زروان ءُ سواد جاہ کہ چریشاں مزنیں کساسے ءَ زرامبار ءُ مگیمی ءِ دلجمیں شون است انت.
پہ پولکاری وسیلہ ءَ کوہن کدگ ءُ راج دپتری چیدگ ءُ نشان، چہ دنیا ءِ کوہن تریں دودماناں مہرگڑھ ءِ دودمان ءُ دگہ بازیں چیز است انت، انچیں پراہیں ڈاک ءُ ڈن کہ اگں اے کشار ءُ دہل ءُ نیوگ بہ بنت تو آباد ءُ مگیم بئے. اے دراج، پراہ ءُ جہلیں زر تئی زندمانگ ءِ مانزمان انت. اے پراہگ کہ دنیا ءِ بالی گوز انت ایشانی سُنگ ترا دنیا ءِ اولی سرپ ءَ اوشتارینت کن انت.
اے زمین پہ بلوچاں یک مزنیں سوگات ءُ گنجے بلے بژن کہ بلوچاں اے زمین چہ بازیں سبب ءُ یک کسی گزراں کَستانی دیناں ببا داتگ. ما بس بٹاک ءُ وش منّی ءِ گلباگ ءَ زندگیں.
بلوچستان ءَ یکیں وہد ءَ دو بزاں گرم ءُ سریں موسم اوں است انت ءُ اے دوئیں موسمانی نیوگ ءُ ساہدارانی رپت ءُ آمد اوں است انت. بلوچستان ءَ جون جولائی ءَ سردیں جاگہ اوں است. زمستان ءَ گرمیں چمگ ءُ گرماگ ءَ سردیں چمگ اوں است انت. سردیں جاگہاں سردیانی نیوگ ءُ گرمیں جاگہاں گرمیانی نیوگ است انت. بلے اے وہد ءَ ما وتی مچانکی سیت ءُ نپ یل داتگ انت کہ مئے مگیمی ءُ زندمانگ ءِ سر شون ءُ سبب انت. ما وتی جند ءُ یک کسی سیت ءُ نپانی پشت ءَ کپتگ ایں کہ اے چیز ءَ مارا سکیں مزنیں گپچلے ءِ کورچات ءَ چگل داتگ. ما ایشی ءَ انوں مارگ ءَ نہ ایں بلے یک انچیں وہدے کئیت کہ اے مئے پہناتاں ژامبلینیت ءُ مارا پچ ءُ گوج کنت.
اے وہد ءَ بلوچستان یک انچیں اژدہایے ءِ دپ ءَ انت کہ اگں ما ہوش مہ کنیں، اگں ما چِد ءُ دیم وتی چِنگ ءُ نزارگ ءِ توجیل ءَ سوب مند مہ بہ ایں گڑا اے اژدہا مارا تیوگ ءَ پلّکیت.
ما یک مچانکی نادراہی یے ءِ آماچ بوتگیں .مئے ہرچی نادراہ انت. مئے جند، مئے سوچ ءُ ہیال، زمین، درچک، دار، بوٹگ ءُ ولّ، آپ، گوات ءُ موسم …
اے وہد ءَ بلوچستان میٹرولوجیکل ءُ ہائیڈرو لوجیکل ڈراٹ ءِ آماچ انت. بلوچستان ڈراٹ پرون ایریا بزاں حشک سالی ءِ چنگلاں کپتگیں گشگ بیت. حشک سالی ءِ سبب جنگلات ءِ نہ بوگ، کور ءُ کوہ ءِ درچکانی گڈگ، ورودیں بوٹگ ءُ ولّانی گوجگ ءُ دور دیگ. کُمب، گورم ءُ کور ءُ بنداں آپ نہ بوگ یا کم بوگ؛ ایشانی نہ بوگ یا کم بوگ ءِ سبب آپ امباری ءِ جوانیں آسراتی ءُ رہبند ءِ نیستی انت. آنکہ بلوچستان ءَ بند ءُ بندگاہ ءِ جوڑ کنگ ءِ مزنیں گنجاش است انت. انوں ہورانی آپ انچو پہ دیم زیان بوگ ءَ انت. اگں اے امبار کنگ ءُ شریں وڑے ءَ کارمرزگ بہ بنت، اگں درچک ءُ بوٹگ ءُ ولّ پہازگ بہ بنت گڑا بازیں سیت ءُ نپے رس ات کنت.
اے چیز کہ بنت گوات ءِ توک ءَ نمبی ءِ کساس ودیت، اے کہ نہ بنت گوات ءِ توک ءَ نمبی ءِ کساس کم بیت کہ چریشی ءَ ہور نہ بیت. ہور کہ نہ بیت حشک سالی بیت. درچک مر انت. کاربن ڈائی آکسائیڈ گیش بیت کہ چریشی ءَ چاگرد زہرناک بیت. چاگرد کہ زہرناک بیت گڑا بازیں نادراہی ودی بنت. ٹرانسپائریشن ءِ کرد اوشت آماچ بیت. اے ہما کرد انت کہ گوات ءِ توک ءَ نمبی ءِ ودینگ ءِ کار ءَ کنت کہ چریشی ءَ ہور بوگ ءِ سبب جوڑ بیت.
اے کہ نہ بنت گڑا میٹرولوجیکل ڈراٹ بزاں موسمیاتی حشک سالی ودی بیت. وہدیکہ موسمیاتی حشک سالی بیت گڑا پدا ہائیڈرولوجیکل ڈراٹ بزاں زمین ءِ آپ جہل روت.
اے سجہیں حشک سالیانی سبب ءَ ساہدار اوں اثرمند بنت، نادراہ بنت، مر انت یا کہ اے جاگہ ءَ یلہ دئے انت. دزبندی انت کہ چہ کساس ءَ گیش ءُ بے سبب درچک ءُ دار گڈگ ءُ زوال کنگ مہ بنت.
پہ درچکاں پیش ءِ بلوچانی لہتیں سِتک سک نامدار انت کہ شپ ءَ درچکانی چیر ءَ وپسگ شر نہ انت. درچکاں جِن مان انت. من نہ زاناں پیشی بلوچاں اے سِتک چے پیم زرتگ ءُ نامدار کتگ انت، بلے سائنس ءَ اے گپ دیم ءَ آؤرتگ کہ شپ ءَ درچک کاربن ڈائی آکسائیڈ گیس درکن انت کہ پہ انسان ءَ تاوان بار انت. آ زمانگ ءَ بلوچانی گور ءَ سائنس سر نہ بوتگ بلے گمان ہمیش انت کہ اے جن ہمے کاربن ڈائی آکسائیڈ بوتگ کہ بلوچاں جنّ ءِ نام داتگ آیاں زانتگ کہ بلوچ چو سرپد نہ بنت داں کہ گوں آیاں سِتکی زبان ءَ گپ جنگ مہ بیت.
دومی پہ درچک پہازی ءَ دگہ دو سِتک اوں است انت کہ کوہنیں درچکاں جن مان انت آ گڈگ مہ بنت. اگں کسے ءَ گڈات انت گڑا آ تاوان وارت یا کہ تریں دار ءِ آس ءَ کنگ شر نہ انت.
اے گوں درچک پہازی ءُ درچک زانتی سِتکاں بندوکیں سر شون انت.
پہ درچک ءُ سُرِند پہازی ءَ پیش ءِ بلوچانی سنچ سک باز ارزشت کرز انت. پیش ءِ بلوچاں ابرم ءُ زند ءِ ہمگرنچی ءِ سما گور بوتگ. پمیشکا آ وہداں کوہ ءُ کور درچک ءُ دار ءُ سُرِندگاں پُر بوتگ انت. آیاں پہ ایشانی پہازگ ءَ وڑ وڑیں نیمون، سِتک ءُ کسہ ساز اِتگ.
یکے وَ کارجاہ ءُ شہر نندی آشوب ءَ اوں ایشان ءَ باز تاوان داتگ. کار جاہی آشوب ءَ بازیں آلودگی آورتگ کہ چرایاں سُرندگ نادراہ، بِرّ ءُ سمَگو بوتگ انت. شہر نندی آشوب ءَ بازیں سرندگانی آب ءُ ہوا مٹ کتگ انت.
بلوچستان ءَ جنگلی زند ءِ یک مزن ءُ بے بہائیں مڈی یے است انت کہ بلوچ ءَ آئی ءِ پہریزگ ءُ رکینگ ءِ سُد ءُ سما نیست انت، سُد ءُ سما وتی جاگہ ءَ… آئی ءِ چُک چینی ءَ پہ وت مزنیں پہر ءِ گپے سرپد بیت. دیواناں نندیت وتی سینگ ءَ پراہ ءُ مِک کنت. وتی ستا ءُ گلاہ ءَ آزمان ءَ زمین ءَ کاریت کہ من چوشیں مزنیں شکاری یے آں. من ٹِک تیرے آں. آ اے گپ ءَ پہ وت مزن شانی یے سرپد بیت. اے وش نُکی ءُ ساڑاہگ ءِ ہبناکی ءَ آ بلوچستان ءَ یک انچیں جہندمے ءَ چگل دیگ ءَ انت کہ اود ءَ آس ءَ ابید دگہ ہچ نیست. آ یک انچیں گناہ، راجی کُتہ کاری ءُ تباہی یے آرگ ءَ انت کہ ایشی ءِ سان تاں ہپتاد پُشتاں ہلاس نہ بنت ءُ آوکیں پدریچ ءَ کہ ما ہورکیں بلوچستانے دئے ایں گڑا آ مئے پِٹ ءُ لانت کنگ ءَ ہچ چُک ءُ پد نہ بیت. مرچی کہ ما دیواناں وتی شکار ءِ کسہاں گوں پہر ءُ شان کنیں، باند ءَ ماں دیواناں مئے تباہی ءِ کسہ گوں پِٹ ءُ لانت کنگ بنت.
اے درگت ءَ سائنس دانانی گشگ انت کہ ماں دنیا ءَ مزنیں جانورانی آبادی کم بوگ ءَ انت کہ چریشی ءَ زمین ءِ ہورک بوگ ءِ ترس گیش بوتگ. شما زان ات کہ زمین ہورک بوگ ءِ بزانت چے انت؟
ساہدار چاگرد (ماحول) ءَ سازگار، ہم دست ءُ انسان دوست جوڑ بوگ ءَ سکیں مزنیں کردے پیلو کن انت. چاگرد ءَ چہ ہمک رنگیں نادراہیاں پہک ءُ پلگارگ ءِ کمک کن انت. قدرتی زیبائی ءَ گیش ودین انت.
وہدیکہ اے مہ بنت زمین ھورک بیت گڑا ناں چاگرد سازگار ءُ ہم دست بیت نیکہ انسان دوست بیت.
بزاں پہ ہرچ حساب ءَ انسانی زند ءَ ساہدار المی انت تاں کہ آ جوانیں زندمانی کت بہ کنت. انوں شما گندگ ءَ ات کہ موسم مٹ بوتگ انت، ہچی پہ وہد ءُ گیگ نہ انت. نادراہی گیش بوان انت. ایشی ءِ یک سببے ہمیش انت کہ جنگلی زند تباہی ءِ نیمگ ءَ روگ ءَ انت. جنگلی زند ءِ تباہی چاگرد ءِ سر ءَ سکیں بدیں سان دور دنت.
چہ قدرتی زیبائی ءَ تئی ملک ءَ سوادی سک باز کا انت کہ چریشی ءَ تئی ملک ءِ زرامبار گیش ودیت.
ساہدار کہ بیت گڑا درچک ءُ دار ءُ کاہ ءُ بوچ المی انت.اے کہ بنت گڑا ہور اوں گیش بیت. وہدیکہ ہور گیش بیت گڑا ہور بازیں گند ءُ گسڑاں شودیت ءُ بارت. وہدیکہ گند ءُ گسڑ کم بنت گڑا نادراہی اوں کم بنت.اے یک ابرمی زمزیلے کہ کڑی ماں کڑی انت. اگں یک کڑی یے بہ سدیت گڑا زمزیل اوں سدیت.
ساہدار ہمے ابرمی زمزیل ءِ یک کڑی یے ءُ اے کڑی ءِ رکینگ مئے چاگردی ءُ انسانی زمہ واری انت کہ ما اے درگت ءَ کار بہ کنیں. سرکار ءُ سردار اگں ہچ نہ گش انت بلے مارا گشگی انت.
مارا وتی مردم سرپدی دیگی انت چاگردی مچیاں، مسیت ءِ ملا آدینگ ءِ وازاں اے بابت ءَ گپ بہ جن انت. پرچا کہ ہرچ مزہب رحمدلی ءِ درس ءَ دنت ءُ پیگمبر ءَ اوں ساہدارنی سر ءَ رحم کنگ ءِ پنت ءُ سکین داتگ. گوں آیاں مہر ءُ محبت کنگ ءِ گشتگ.
چونایا مزہب ءُ سائنس دو جتائیں کشک انت، دو جتائیں لیکہ انت. مزہب سائنس ءَ نہ منّیت ءُ سائنس مزہب ءَ… بلے چیزے وہد بیت کہ لہتیں ڈنی گَل مزہب ءُ چاگرد پہازی کارانی درنیام ءَ نزیکی ودی کنگ ءِ جہد ءَ انت. چوش کہ سی آر سی ای اِنت. اے یکجہتی ءِ سوب مندیں کاراں چہ یک کارے ماں تنزانیہ ءَ بوتگ کہ ماہیگیراں پہ ماہی ءِ گرگ ءَ ڈائنامائیٹ کارمرز کتگ کہ چریشی ءَ ماہی ءِ چُکچینی بیت. وہدے زری ساہدارانی پہازوکیں مردماں آ سرپد کنگ ءِ جہد کتگ انت گڑا آیاں اے گپ کِمار نہ کتگ انت. وہدے آیاں قرآنی آیات ءِ سر شون آ سرپد کنگ ءِ جہد کتگ انت گڑا آیاں قرآنی آیات ءِ احترام ءَ ڈائنامائیٹ ءِ کارمرزی یل داتگ.
ایماشیفرڈ ولن ءِ گشگ انت کہ پہ چاگرد ءُ ساہدارانی رکینگ ءُ پلگاری ءَ چہ سائنس ءَ گیش مزہب شر تریں کردے پیلو کت کنت.
ہمے پیم ءَ وانگ جاہاں اے بابت ءَ دیوان ءُ گپ بہ بیت. چہ انوگ ءَ چُکانی دل ءُ زہناں پریشاں مہر ءُ ایشانی پہریزگ ءِ زہن سازی بہ بیت. ماں کورسی کتاباں جنگلی زند ءِ ارزشت، پہ انسان ءُ چاگرد ءَ آئی ءِ سیت ءُ نپ ءُ پہریزگ ءِ بابت ءَ بُن گپی نبشتانک ہوار کنگ بہ بیت.
1974 ءَ ماں بلوچستان ءَ فارسٹ اینڈ وائلڈ لائف پروٹکشن ءِ رہبند آرگ بوتگ. پد ءَ 2014 ءَ اے رہبند ءَ گہتر ءُ کارآمد کنگ ءِ جہد کنگ بوتگ.
اے وہد ءَ بلوچستان ءَ سے مزنیں نیشنل پارک است انت کہ یکے زیارت، دومی ہزار گنجی ءُ سیمی ہنگول نیشنل پارک انت. 14 وائلڈ لائف سینچریز است انت. وہدیکہ 8 گیم ریزرو ایریاز، 5 رامسر سائیڈ ءُ یک کومنیجمنٹ آف پروٹیکٹڈ دمگے است انت. بلے اے سجہیں چیزانی بوگ ءَ ابید گوں آجوئی ءُ وتسری ءَ ساہدارانی چُک چینی بوگ ءَ انت، وڑ وڑ ءُ نایابیں ساہدار ءُ رستر کُشگ بوگ ءَ انت. چلتن ءَ یک کُہہ پاچنے است انت کہ آ دنیا ءِ دگہ ہچ جاگہ نیست انت. بس ایوک ءَ اے ترا بلوچستان ءَ دست کپیت کہ انگریزی ءَ آئی ءِ نام “چلتن وائلڈ گوٹ” اِنت. دگہ اوں بازیں نایابیں ساہدار است انت. سجہیں دنیا پریشان ءُ جیڑگ ءَ انت کہ آ چے پیم ہلاس ءُ بیگواہ بووکیں بازیں ساہدارانی زاتاں بہ رکین انت. آ اے درگت ءَ دنیا ءِ زر ءُ مال ہرچ کنگ ءَ انت. بس یکیں بلوچ انت کہ آئی ءَ ٹکاہے پِر نیست ءُ گوں وتی دستاں وتی زند ءِ بہارگاہ ءَ آس دیگ ءَ انت. من باز مردم دیستگ کہ آ دمکانی دپ ءَ ڈیکیانی سر ءَ پاد ماں پادانی سر ءَ انت ءُ انچو گوں بے پکر ءُ ایمنی نشتگ انت کہ گشئے آیانی سجہیں کار گیگ بوتگ انت ءُ آ دنیا ءِ وشحال تریں مردم انت. بلے چا دیم ءَ آیانی لوگاں نان پہ ورگ ءَ نیست انت .
داں کہ مئے وش نُکیں شکاری ہوش بہ کن انت پہ ما ہچ پشت نہ کپیت. ما تباہ ءُ برباد بہ ایں. انوں مئے بازیں ساہدارانی زات ہلاس بوتگ انت یا کہ بوگی انت.
مئے ماسٹرے ءَ گپ جت، آ اوں وت شکاری یے ءُ اے جرم ءَ ہوار انت. گشت ئِے اد ءَ کہ انوں مئے اسکول ءُ بازار انت اد ءَ ما وت کُہہ گرانڈ دیستگ. بلے نوں سینسو، گورداسک، کرگوشک ءُ دگہ ہچ پہ دوائی گواہ نہ کنت. یک سببے وَ ہمے وہد ءُ بے موسمیں شکار(فیس بک ءَ یکے ءَ عکسے ایر کتگ ات کہ دو آسک جنگ بوتگ یک آسکے ءِ لاپ ءِ سربر ءَ دو کُلیں چک ایر انت بزاں آسک آپُسی ءِ وہد ءَ جنگ بوتگ بلے دومی نیمگ ءَ ہندوستان ءِ مزن نام ءُ واک داریں سلمان خان ءَ یک نایابیں آسکے ءِ جنگ ءِ بھتام ءَ چینچو واری ءُ بزگی کاٹ ات، آ جیل اوں کنگ بوت. ہندوستانی فلمانی بندات ءَ یک سرٹیفیکیٹے گندگ بیت کہ اود ءَ نبشتہ انت “شوٹنگ ءِ دوران ءَ ساہدارانی حیال داری کنگی انت) دومی موسمانی مٹ ءُ بدلی ءُ ڈکال ءُ بے ہوری انت کہ پرایاں آ جاگہ سازگار نہ بنت. چاگرد ءِ سازگار کنوک پد ءَ وتی سازگار کنگ ءَ سپر کن انت یا کہ مرگ ءِ دپار بنت.
1998 ءِ ماں راسکوہ ءَ ایٹمی چکاس ءِ سبب ءَ انسان ءِ ہمراہی ءَ زمین، درچک ءُ دار، آپ، موسم، چاگرد ءُ ساہدار ءُ جنگلی زند ءِ سر ءَ اوں بلاہیں بدیں سانے کپتگ ءُ سجہ ءَ نادراہ ءُ پال دیگ بوتگ انت. چرے آس روکیں وئیل ءَ پیسر ناں کسے ءَ اے بابت ءَ جیڑ اتگ ءُ شور بندی کتگ نیکہ انوں کسے اے بابت ءَ دلگوش گور کنگ ءَ انت. سجہ ءَ ڈیکی ءِ سر ءَ نشتگ ءُ چو کپودر ءَ وتی چم اش بستگ انت.
اد ءَ کہ (امارات) ما پہ کار ءُ روزگار ءَ اتکگیں قدرتی ہچ چیز نیست. سجہ ءَ وت سازین انت. بلے موسم ءَ تو گندئے کپینجر گوں چورواں راہانی کش ءِ سبزیانی سر ءَ یلہ انت. چونیں زند بکش ءُ روح پروریں ندارگ انت. گوں ایشانی گندگ ءَ گیمرتگیں روح ءُ زہن تاہیر گر انت؛ یک حسابے اے پہ انسان ءَ سائیکوتھراپی ءِ اوں کار ءَ کن انت. پرچا کہ تو وہدے پریشان بئے گڑا باگیچہ ءَ روئے یا کہ جیوگرافک چینلاں کہ چارئے ترا یک زہنی مشکولی ءُ آسودگی یے رسیت. تو تاہیر گرئے. چہ اندر ءَ شاتکام بئے، تو چہ وتی سجہیں پریشانیاں بے حال بئے ءُ ترا انچیں چاڑ ءُ تاہیرے رسیت کہ آ گپ نہ بنت.
اد ءَ راہانی سر ءَ شانتل، کپوت وَ دپ ءَ رچیت. پیشی اوں پزور پزور انت. اد ءَ شکار ءُ ساہ دارانی جنگ سک جرم انت. بلے ہمے مردم ہمک سال بلوچستان ءَ کا انت لب ءُ ملام دئے انت ءُ تئی چرزاں گر انت ءُ بر انت. تو بس دپ ءَ آرتُک بُرّئے کہ شیخ یے منی کر ءَ اتکگ. چا دیم ءَ شیخ ءَ ترا پلار پاچ کتگ، تئی زیبائی ءُ زند ءِ بہارگاہ اچ تو پچ گپتگ انت.
Dw.com ءِ رد ءَ گوستگیں سال ءَ ماں زامران ءِ کوہاں بازیں کساسے ءَ کُہہ گرانڈ مرتگ انت بلے زانگ بوگ ءَ نہ انت کہ پرچا. بازین ءِ گشگ انت کہ گورم ءُ کُمباں زہر مان کنگ بوتگ. بازین ءِ گشگ انت کہ پہ مدگاں اسپرے کنگ ءِ سبب ءَ مرتگ انت. باز گشیت کہ گرم ءُ حشکی ءِ سبب ءَ مرتگ انت. اگں اے وڑ ءَ رِچ بہ داریت گڑا پہ ما ہورکیں بلوچستانے پشت کپیت.
جنگلی زند ءِ پہریزوکیں کولین پائیج ءَ 2005 ءَ یک روچے کہ آئی ءَ جنگلی زند ءِ میاں استمانی روچ گش انت. دارگ ءِ بنشت ایر کتگ کہ اے یک یاتگیرے کہ اے درگت ءَ مردم سرپد کنگ بہ بنت، آ یات پرینگ بہ بنت.
ساہدارانی گوں انسانی زند ءَ بندوکی ءِ ارزشت ءُ آیاں چہ بیگواہی ءُ چکچینی ءَ رکینگ ءِ توجیل سازگ بہ بنت.
ہندوستان ءِ کوہستگی پرگنگ اترکھنڈ ءِ سوادی جاگہ نینتال ءَ پہ لاپ موشیں ساھداراں یک 90 فٹ ءِ دراجیں پُھلے جوڑ کنگ بوتگ کہ اے پُھل ءِ نام “ایکو بریج” اِنت.
اے پُھل یک روڈے ءِ سر ءَ جوڑ کنگ بوتگ کہ آ چہ اود ءِ گشادیں گاڑیانی زد ءَ بہ رک انت.
ہندوستان ءَ جانورانی ڈاکٹر کشال کنور سرما پہ جانورانی الاج ءُ جان رکینگ ءِ حزمت ءَ پدم شری داد داتگ.
کینڈا ءَ اوں موٹرویز ءُ واٹرویزانی سر ءَ پہ ساہداراں پھل جوڑ کتگ کہ آیاں تاوان مہ رسیت، امریکی ءُ یورپی بازیں ملکاں اوں انچوش انت.
ٹی جے رابرٹس ماں کساں حشکی ءَ جنگلی زند ءُ قدرتی چاگرد ءِ سرشون ءَ باز منّتگیں نامے کہ آئی ءِ کتاب “میملز آف پاکستان” ءُ “بائیو ڈائیورسٹی ایکشن پلان پاکستان” ءِ حساب ءَ شیر دیوکیں ساہدارانی زات 188 انت کہ آیانی توک ءَ 71 زات ایوک ءَ بلوچستان ءَ انت، مرگانی 666 ءِ توک ءَ 356، لاپ موشیں 174ءِ توک ءَ 94، وہدیکہ amphibian ءِ (ھماکہ یکیں وہد ءَ آپ ءُ حشکی ءَ زند گوازینت کن انت) 14 ءِ توک ءَ 8 بلوچستان ءَ انت. دومی نیمگ ءَ (IUCN) یونین آف کنزرویشن ءِ سُہریں لَڑ ءَ ماں پاکستان ءَ جنگلی زند ءِ 12 زات گار بوتگ. دگہ 11 گار بوگ ءِ گڈی سیمسراں انت ءُ گمان ہمیش انت کہ دگہ 10 زات انگہ گار بیت.
اے سجہیں گپاں پیچان ءَ منی گڈی دزبندی گوں سجہیں راج ءَ ہمیش انت کہ وتی سر ءَ بزگ بہ کن ات، اے گوہریں زمین ءِ سر ءَ بزگ بہ کن ات ءُ اے زند ءِ بہارگاہ ءَ چو برباد مہ کن ات. آسک ءُ سید ءُ کُہہ گرانڈی گوشت ہرکس ءَ وش بیت بلے نیکہ چو.